Onderling verbonden, maar niet gelijk

Het beeld is mooi, maar de realiteit is niet altijd zo fraai. Niet iedereen komt gelijk aan de start. De verschillen blijven groot. De toegang tot gezondheidszorg, een waardig leven, degelijk werk, goed onderwijs … wordt voor een groot stuk bepaald door woonplaats, etnische afkomst, sociale klasse, geslacht … De afstand is groot.

Migratie: bedreiging, uitdaging of kans?

Zelden verlaten mensen hun land voor het plezier. Migratie is het gevolg van oorlogen, armoede, hongersnood en uitzichtloosheid.

Mijn vrouw werkt als vrijwilliger in een Gentse organisatie waar materiële hulp geboden wordt aan vluchtelingen die in België terechtkwamen: Een hart voor vluchtelingen. De verhalen waarmee ze thuiskomt zijn vaak heel confronterend en zelfs hartverscheurend. De vrouwen met wie ze contact heeft vluchtten zowat allemaal voor verschrikkelijke situaties. Vaak getuigen die vluchtelingen ook over het gevaar op de vluchtweg. Sommigen proberen de oversteek van Afrika naar Europa met bootjes op de Middellandse Zee. Alleen is die overtocht heel gevaarlijk. Sinds 2014 zijn bijna 30.000 migranten omgekomen of vermist in het Middellandse Zeegebied. Ik heb zelf verschillende keren Afrika bezocht en toen de armoede en uitzichtloosheid van velen met eigen ogen kunnen waarnemen. Ik begrijp waarom veel Afrikanen de tocht naar Europa proberen te maken.

Recent reden we met onze vakbondscollega’s in Ivoorkust langs een sloppenwijk. Toen we met de kameraden over de schrijnende armoede praatten die ons vanuit die wijk bijna besprong, was hun commentaar: “Wie daar terechtkomt raakt er nooit meer weg. Dit is een eindstation waar je nooit meer uit komt!”

De reactie van de meeste ‘rijke’ landen is de grenzen sluiten. Ze maken het de vluchtelingen die proberen binnen te komen zo moeilijk mogelijk. Overal ter wereld worden langs de grenzen muren gebouwd. Iedereen herinnert zich hoe dat hét campagnethema was bij de verkiezing van Donald Trump: “We zullen een muur bouwen langs de Mexicaanse grens en de Mexicanen zullen ervoor betalen!”, riep hij zijn fans toe. Ook Victor Orbán in Hongarije startte in 2015 al met de bouw van een 175 kilometer lange muur aan de grenzen van zijn land. En iedereen kent de pushbacks van de Australische kustwacht.

Het is een verkrampte reactie van landen met een relatieve welvaart om die te beschermen, te reserveren voor het ‘eigen volk’. De redenering daarachter is duidelijk: een massale migratie kunnen we niet aan, dus schermen we onze welvaart af voor de gelukzoekers die hier proberen te komen.

Natuurlijk kunnen en mogen we niet blind zijn voor de reële problemen die massamigratie met zich meebrengt voor de landen waar die migranten terechtkomen. Verschillen in taal, cultuur, levensgewoonten en religie veroorzaken spanningen, misverstanden en soms ook conflicten.

Extreemrechtse politieke partijen en populisten spelen in op de angsten van de autochtone bevolking, wakkeren die aan en vertalen die in ‘haat en nijd’.

Na de Tweede Wereldoorlog werd een in puin geschoten West-Europa heropgebouwd via een Marshallplan. Over de beweegredenen die aan de oorsprong van het plan lagen, kan men lang discussiëren. Zeker is dat het om een massaal investeringsplan ging om de getroffen landen te helpen opnieuw hun economie op te bouwen en opnieuw welvaart te creëren. Die aanpak is absoluut noodzakelijk.

Als de oorzaken van economische uitbuiting en onderontwikkeling in landen van Afrika bijvoorbeeld niet worden weggewerkt, dan zullen de Afrikanen blijven vluchten voor hongersnood en uitzichtloosheid. Als we niet streven naar pacificatie in de vele oorlogen die de planeet teisteren, dan zullen mensen hun geluk blijven zoeken in landen waar ze denken dat het hen beter af zal gaan.

Het vreemde is dat net dezelfde partijen die de grenzen willen sluiten ook de budgetten voor ontwikkeling en coöperatie willen terugschroeven. Het is een fundamentele keuze die de zogenaamde ontwikkelde landen zullen moeten maken. Als we onze welvaart willen behouden, zullen we die ook moeten delen. Als we ons model van samenleven willen laten overleven, zullen we het moeten ‘exporteren’. Niet met grote woorden, maar met concrete daden. De 0,7 procent van het bruto nationaal product dat in België als doelstelling voor ontwikkeling en coöperatie naar voren wordt geschoven, zal daarbij ruim onvoldoende zijn.

Bovendien gaan we er eerder op achteruit dan vooruit. “In 2021 bedroeg de Belgische officiële ontwikkelingshulp 0,43 procent van het bruto nationaal product. Om de duurzame-ontwikkelingsdoelstelling tegen 2030 te realiseren, moet dat cijfer stijgen naar 0,7 procent. Dat doel wordt niet bereikt met een voortzetting van de trend sinds 2000. De officiële ontwikkelingshulp evolueert dus ongunstig.” Dat staat vermeld op de officiële site van de Belgische regering.

Migratie als opportuniteit
En wat als we migratie zouden inzetten als troef? Want de bevolking in het Westen veroudert in een sneltreinvaart. Zonder migratie zullen onze pensioenen onbetaalbaar worden, zal onze economie tekorten aan arbeidskrachten blijven opbouwen en wordt ons model vanzelf onder druk gezet, als we geen instroom toelaten.

Het zal dus zaak zijn om werk te maken van de onmiskenbare problemen die samengaan. In augustus 2023 lanceerde de werkgeversorganisatie Voka een noodkreet: de Belgische bedrijven hebben een tekort aan arbeidskrachten en ze denken die te kunnen vinden in India en Mexico.

Wordt het dan geen tijd om eens grondig na te denken over migratie, en hoe we nieuwkomers het best kunnen integreren? Zoals gebeurde bij eerdere migratiegolven: “Wir schaffen das!” Inzetten op onderwijs en opleiding is een van de middelen om dat te realiseren. En dat is niet alleen een politieke uitdaging, ook een verantwoordelijkheid voor de werkgevers. Dat heet: investeren in de toekomst!

Dat China de cijfers over de snel groeiende jeugdwerkloosheid niet langer publiceert is ongetwijfeld een teken aan de wand. Tegelijk blijft het politieke systeem een zeer centraal geleid communisme, waarbij de communistische partij strak de regie houdt. Het Belt and Road Initiative, de uitbouw van nieuwe zijderoutes, is daar een voorbeeld van. Met dat programma investeert China in buitenlandse verbindingen per spoor en over het land naar China: de Zijderouteprojecten.

Ook in Afrika en Azië. Waar je in Afrika ook komt, China is er actief. Zowel in Kenia als in Ivoorkust, waar de Belgische Transportbond projecten heeft, is de aanwezigheid van China duidelijk zichtbaar. In Kenia kreeg de haven van Mombasa een nieuwe containerterminal met Chinese steun en werd de, zeer dure, spoorlijn tussen hetzelfde Mombasa en Nairobi met Chinees geld heraangelegd. De haven van Mombasa is het onderpand wanneer Kenia de lening niet meer kan terugbetalen. Het is een strategie die past binnen het Belt and Road Initiative: haveninfrastructuur in handen krijgen. China is in Afrika duidelijk op zoek naar grondstoffen, ertsen … en die infra- structuurwerken, of het verwerven van bestaande infrastructuur, spelen daarin een belangrijke rol.

Een ander project van de Chinese overheid is Made in China 2025. Dat project wil van China de nummer één in de wereld maken in ‘hightech verwerkende nijverheid’. China investeert ook massaal in Europa. Het Chinese Cosco is voor 24,9 procent eigenaar van een van de Hamburgse haventerminals. Cosco zat in 2022 in 357 terminals en 36 havens wereldwijd. En wat met het Chinese Huawei? De Verenigde Staten doen al jaren onderzoek naar spionage door het technologiebedrijf in opdracht van de Chinese overheid. Amerikaanse bedrijven mogen geen handel meer doen met Huawei. Ook Nederland startte een onderzoek.

Volgens professor Bruno Merlevede van de Universiteit van Gent is ruim de helft van de Chinese investeringen in Europa in de laatste tien jaar gebeurd door bedrijven en investeringsfondsen die banden hebben met de Chinese overheid. Het dient het grotere doel om China uit te bouwen tot een moderne, geavanceerde supermacht wiens positie niet door anderen gecontesteerd wordt. Economie en politiek zijn dus vaak door elkaar gemengd. Dat geeft de Chinese overheid ook onrechtstreekse politieke macht in Europa. Door de economische invloed die het genereert in Europese lidstaten, door de handelsrelaties die wegen op de politieke besluitvorming. Terwijl China zijn economische positie verder uitbouwt
op wereldvlak, zijn zij die dachten dat China door die economische integratie zou evolueren naar een democratischer politiek systeem van een kale reis teruggekomen.

Om een open deur in te trappen: het is meer dan pover gesteld met de mensenrechten in China. Niet alleen tegenover minderheidsgroepen als de Oeigoeren wordt keihard opgetreden. Ook vrije vakbonden maken geen schijn van kans binnen het huidige politieke kader in China.

Het volstaat te kijken naar de militaristisch geleide fabrieken voor iPhones van Foxconn, een Taiwanese elektronicafabrikant. Tussen 2010 en 2013 pleegden tientallen arbeiders zelfmoord op de sites van Foxconn: een reactie op het harde labeur en de dagelijkse vernederingen door het management. “Elke dag begon met een onbetaalde vergadering om twintig over zeven, twintig minuten later begon mijn shift en ik draaide overuren tot twintig voor acht ’s avonds”, vertelt de minderjarige Tian Yu daarover in een artikel in het Belgische dagblad De Standaard. “Ik kreeg felle oogpijn door al die uren krassen opsporen op glazen schermen en kon maar af en toe naar de wc. Toen er een probleem was met mijn contract, werd ik niet betaald en wou niemand me helpen. Ik was wanhopig en kon niet meer helder nadenken.” Yu sprong uit haar slaapzaal op de
vierde verdieping. Ze overleefde de zelfmoordpoging.

Als we niet willen dat China ook zijn ‘sociale’ politiek en zijn visie op arbeidsverhoudingen mee exporteert, zullen we kritisch moeten zijn. Kritischer ongetwijfeld dan we vandaag zijn. Sociale clausules, sociale dialoog en de erkenning van vrije vakbonden moeten een vast onderdeel worden van handelsovereenkomsten.

b. Verkiezingen in de Verenigde Staten
Wie had ooit durven voorspellen dat op 6 januari 2021 het Amerikaanse Capitool bestormd zou worden? Wie had gedacht dat het land dat staat voor de democratische gedachte geconfronteerd zou worden met een poging tot staatsgreep? Geen staatsgreep uitgevoerd door het leger (dat zich bewust afzijdig hield die dag), maar door een massa die opgezweept werd door de zittende president die de verkiezingen verloor, en zich daar niet bij wilde neerleggen.

Elke dag opnieuw, tot op de dag van vandaag, lekken er details uit van hoe Donald Trump mee de coördinatie voerde van de putschisten. In zijn eindrapport liet de Amerikaanse parlements­ commissie er geen twijfel over bestaan. In een rapport van 800 pagina’s, gebaseerd op 1200 interviews met ooggetuigen is de betrokkenheid van Donald Trump volgens de commissie overduidelijk. Donald Trump is volgens de leden de hoofdschuldige en moet daarom worden vervolgd. Dat de beklaagde ex­-president de werkzaamheden van de commissie ontkent, betwist en belachelijk maakt, is tekenend. Dat een groot deel van zijn kiezers dat ook doet is daar een logisch gevolg van. Dat een even groot deel van de Republikeinse partij hem volgt, is ronduit zorgwekkend.

Het goede nieuws in 2020 was dat de Amerikaanse bevolking via de stembus de zittende president naar huis stuurde, en koos voor een ander beleid. Een beleid dat wordt belichaamd door de huidige president van de VS. Dat heeft zowel op binnenlands als buitenlands vlak een enorme betekenis. Volgens onze vakbondscollega’s in de VS is de Biden-administratie de vakbondsvriendelijkste sinds lang.

De Verenigde Staten zullen in 2024 net als Europa verkiezingen houden voor een nieuwe president. De inzet is cruciaal. Ofwel komt Trump opnieuw aan de macht, met alle funeste gevolgen van dien, ofwel blijven de Democraten aan zet, en kan een vakbondsvriendelijkere lijn worden voortgezet.

Uiteraard is de Biden-administratie geen ‘vakbondsadministratie’. Ook onder de huidige democratische president zien we veel arbeidsconflicten en blijft de Amerikaanse wetgeving niet vakbondsvriendelijk. Denken we maar aan het harde gevecht dat de International Brotherhood of Teamsters met UPS moest leveren over de vernieuwing van hun collectieve arbeidsovereenkomst. Of hoe moeizaam de oprichting van een vakbond bij Amazon verliep. Bovendien zijn er in veel (autonome) staten in de VS heel wat sociaal gevaarlijke operaties bezig. Zo wordt het in veel staten makkelijker gemaakt voor jongeren om te werken. Terwijl die misschien beter op school zouden zitten.

c. Grootmachten in competitie
Dat er een bikkelharde strijd wordt geleverd tussen de Verenigde Staten en China om zowel economische macht als om politieke dominantie en invloed is zeker. Bovendien wil Washington wraak voor de toetreding van China tot de Wereldhandelsorganisatie WTO, die de meeste Amerikaanse politici nu als een ‘historische vergissing’ zien. De VS gunnen China geen voorsprong in de meest winstgevende economische sectoren. Of we dat willen of niet, die strijd heeft gevolgen voor ons allemaal, wereldwijd.

Wat wil Europa zijn, speler of speelbal? Op die vraag moet de Europese Unie een duidelijker antwoord formuleren. Europa moet eindelijk een echt buitenlandbeleid voeren, op basis van onze fundamentele waarden: vrede, veiligheid, democratie, samenwerking, rechtsstaat, mensenrechten en duurzame ontwikkeling. Dat vraagt ook om een stevige dosis realisme. Wij zijn een blok van zo’n 450 miljoen mensen, op een totale wereldbevolking van bijna 8 miljard mensen. We moeten niet de pretentie hebben dat we de wereldorde op ons eentje gaan hertekenen. We moeten er wel actief mee richting aan geven. Assertiever dan we vandaag doen.

Verander de wereld, begin bij jezelf. Om onze rol in de wereld te versterken, moeten we goed weten wat we zelf willen én die plannen ook in de praktijk omzetten. Voor Europa betekent het de leiding nemen in de globale strijd tegen klimaatverandering. Niet alleen met een ambitieuze klimaatagenda, maar ook met een heel sterke sociale agenda. Dat doen we door in te zetten op een duurzame economie met kwalitatieve en goed beschermde jobs. Daarom moeten we investeren in ons onderwijs, onze sociale zekerheid én onze gezondheidszorg.

Vanuit die eigen agenda liggen er kansen voor Europa om verbinding te creëren met de rest van de wereld, in plaats van afhankelijkheid. Wij zullen nooit zo’n brutale machtsspeler worden als China of de Verenigde Staten. Dat moet en mag onze ambitie ook niet zijn. Europa is niet als enige op zoek naar zijn plek op het hertekende wereldtoneel. Europa is niet het enige continent dat beseft dat het assertiever moet worden. Dat kan de gemene deler zijn voor de nieuwe geopolitieke koers die Europa vaart.

Samenwerking en solidariteit staan daarbij centraal. Europa mag geen dwangbuis zijn voor partnerlanden, maar moet een positieve kracht zijn voor vrede, veiligheid en sociale vooruitgang. Wanneer we samenwerken, doen we dat met respect voor de mensenrechten en een duidelijke sociale agenda. Door dwang- en kinderarbeid een halt toe te roepen, actief in te zetten op betere arbeidsvoorwaarden voor werknemers én door onze kennis en technologie te delen. Met respect voor het milieu en het klimaat. Onze absolute ambitie moet zijn om samen de strijd tegen klimaatverandering wereldwijd te versterken en onze partners de kans te geven meteen een duurzame economie op poten te zetten. En bovenal met respect voor elkaar. Een gelijkwaardig partnerschap waar beide partners hun voordeel uit halen en dat mensenrechten, vrede en democratie overal ter wereld promoot.

Dat moet de rol van de Europese Unie in de wereld zijn. Realistisch, assertief en solidair. Zo maken we onszelf minder kwetsbaar en maken we het verschil. In de geopolitiek en in het dagelijkse leven van miljoenen mensen. Binnen en buiten Europa.